راستڕه‌وه‌کان له زه‌ماوه‌ندی فاشیزمدا
سه‌لاح ئه‌حمه‌د
سه‌رنج: ئه‌م وتاره له لاپه‌ڕه ١٦ی ژماره ٥٥٦ی رۆژنامه‌ی هاوڵاتیدا له ٢ی ٩ی ٢٠٠٩دا بڵاووبووه‌ته‌وه.
له‌م وتاره‌دا تێگه‌یشتنی خۆم بۆ په‌یوه‌ندی نێوان رۆشنبیره راستڕه‌وه‌کان و سیاسییه راستڕه‌وه‌کان روونده‌که‌مه‌وه له کوردستانی عێراق. زۆر جار واده‌رکه‌وتووه که کایه‌ی رۆشنبیریی جگه له حه‌وشه‌ی پشته‌وه‌ی سیاسه‌ت هیچی دیکه نییه. هه‌رکاتێک سیاسییه‌کان خواستبێتیان، کۆمه‌کی ئه‌خلاقیی و میدیاییان له رۆشنبیران وه‌رگرتووه تا له فراوانتریین ده‌روازه‌کانی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نییه‌وه پڕۆژه‌کانی خۆیان بکه‌ن به بابه‌تی رۆژ و پێوه‌ری جه‌ماوه‌ریی راستی و هه‌ڵه، خه‌یر و شه‌ڕ. له ده‌رکه‌وتنی هێزێکی فاشیستی پۆپۆلیسته‌وه له ساڵی 2009دا رۆشنبیرانی راستڕه‌و و ده‌سته‌یه‌ک له سه‌رکرده میلیشیاییه‌کان هاوپه‌یمانێتییه‌کی بێغه‌وشیان ئاشکراکرد. له‌م بزووتنه‌وه فاشیسته‌دا جۆره‌ها نووسه‌ر له هه‌موو چه‌شن و ئاسته‌کانی رۆشنبیریی راستڕه‌وه‌وه که‌وتنه یه‌ک به‌وته‌قه‌وه بۆ خزمه‌تی یه‌ک گروپی ده‌سه‌ڵاتخواز که له 1991وه هه‌میشه له‌سه‌ر ته‌ختی ده‌سه‌ڵات بووه، به ئێستاشه‌وه. له‌م ووتاره‌دا هه‌وڵ ده‌ده‌م پۆلێنکردنێکی سه‌ره‌کیی ساز بکه‌م بۆ شیکردنه‌وه‌ی دیارده‌ی پاشکۆیه‌تی سیاسیی کایه رۆشنبیرییه‌کان و ئینتێڵێجێنسیای کوردی له کوردستانی عێراق.
ههندێ سیاسیی کورد به درێژایی ته‌مه‌نیان له ده‌سه‌ڵاتدا وویستویانه ببن به نووسه‌ر وه‌کو پیشه‌وه‌ر گه‌رچی قه‌ت نه‌شیانتوانییوه ده‌ستبه‌رداری سه‌رچاوه‌کانی موماره‌سه‌کردنی ده‌سه‌ڵات و نفوزی سیاسیی خۆیان بن. به دیوێکی دیکه‌شدا، ههندێ نووسه‌ر هه‌ن که نه‌یانتوانیوه خۆیان له خه‌ونی کارێزمای سه‌رکرده‌ی جه‌ماوه‌ریی رزگار بکه‌ن. گروپی یه‌که‌م نووسه‌ری خراپ و بێداهێنانن به‌ڵام شه‌یدای خۆنماشکردنێکی رۆشنبیریین و، گروپی دووه‌م سیاسیی فاشیلن و به پێی نه‌ریت و تاکتیکه‌کانی سیاسه‌تی کوردی هه‌ڵسوکه‌ت له گه‌ڵ رۆشنبیرییدا ده‌که‌ن. له‌م دواییانه‌دا هه‌ندێک له‌م دوو گروپه چوونه نێو هاوپه‌یمانییه‌کی نوێوه له سه‌ر بنه‌مای گۆڕینه‌وه‌ی بڕوانامه به یه‌کتری و یه‌کخستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کان. به‌م جۆره سیاسییه‌کان ره‌وایه‌تی ئه‌خلاقییان پێده‌درێ و پڕۆژه خۆپه‌رسته‌کانیان پڕوپاگه‌نده‌ی ئایدیۆلۆجی بۆ ساز ده‌کرێت له لایه‌ن نووسه‌ره‌کانه‌وه و، نووسه‌ره‌کانیش... به راستی روون نییه چییه ده‌ستکه‌وتیان.
گروپی سێهه‌م له ئارادایه. ئه‌مانه ئه‌وانه‌ن که هه‌میشه ژیانیان جۆلانه‌ی کردووه له نێوان تۆران له هاوڕێ حیزبییه‌کانیان و ته‌ڵاقدانی سیاسه‌ت له سه‌رێکه‌وه و، خۆگرتن به رێگا خێراکانی رۆشنبیریی رۆژنامه‌گه‌رییه‌وه وه‌کو ده‌روازه‌یه‌کی خێرا بۆ ناو ناوه‌ندی رۆشنبیریی له‌سه‌رێکی دیکه‌وه. که‌سایه‌تییه‌کانی نێو ئه‌م گروپه، که عاده‌ته‌ن کۆنه کادیری پله دوو و سێی حیزبی بوونه، له ناوه‌دنی رۆشنبیرییدا رۆڵێکی سیاسیی رووتیان بینیوه. گروپی سێهه‌م له دۆزینه‌وه‌ی ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌ی ئه‌م دواییانه‌ی نێوان پۆلێک له نووسه‌ره راستڕه‌وه‌کان و گروپێک له گروپه حیزبییه‌کانی ناو بزووتنه‌ی فاشیلی کوردایه‌تی رۆڵێکی سه‌ره‌کیی بینی. له بینینی ئه‌م رۆڵه‌دا بۆ دروستکردنی هاوپه‌یمانیی له نێوان نووسه‌ره سیاسییه‌کان و سیاسییه نووسه‌ره‌کاندا، گروپی سێهه‌م هه‌وڵده‌دات ژیانی درزبردووی خۆی دورمان بکات. گروپی سێهه‌م ده‌یه‌وێت چیدی نه هه‌ست به له ده‌ستانی ده‌رفه‌تی "نووسه‌ربوون" بکات، نه هه‌ست به له‌ده‌ستدانی بنه‌ما ئه‌خلاقییه‌کانی بکات له‌گه‌ڵ سیاسییه‌کاندا. ئه‌ندامانی ئه‌م گروپه توانای ئه‌وه‌یان نییه وه‌کو ئینسانی تا راده‌یه‌ک سه‌ربه‌خۆ و هه‌ندێک ئازاد له بیرکردنه‌وه‌دا رووبه‌ڕووی پرسه‌کانی ژیانی سیاسیی و کۆمه‌ڵایه‌تیی خۆیان ببنه‌وه. هه‌میشه گه‌له‌که‌وتن وه‌کو فیستیڤاڵ دێته به‌ر هه‌ست، له کاتێکدا که که‌وتن به ته‌نیا وه‌کو کابوس و کاره‌سات دێته به‌ر هه‌ست. بۆ سایکۆلۆجی گرۆپی سێهه‌م راکێشانی گروپی دووه‌م (واتا نووسه‌ره سیاسییه‌کان) بۆ هه‌ڵدێری گه‌له‌که‌وتن هه‌نگاوێکی گرنگ بوو تا هه‌ست بکه‌ن رێبه‌ره‌کانیان له پێشیانه‌وه‌ن. له‌م نووسینه‌دا خه‌سڵه‌ته سه‌ره‌کییه‌کانی ئه‌م سێ گروپه دیاریی ده‌که‌م و زۆرتر ته‌رکیز ده‌که‌مه سه‌ر گروپی سێهه‌م چوون به چه‌ند لایه‌کدا گرنگییه‌کی تایبه‌تیی هه‌یه له ناساندنی خولیا و کێشه‌کانی دوو گروپه‌که‌ی دیکه‌شدا.
گروپی یه‌که‌م: سیاسییه نووسه‌ره‌کان
گروپی یه‌که‌م ئه‌و سیاسییانه‌ن که هه‌میشه له نووسیندا فاشیل بوون. هه‌ندێک له‌مانه (لێره‌وه به "سیاسییه نووسه‌ره‌کان" ناویان ده‌به‌م) له‌وه دیکتاتۆرتر بوون که له گه‌ڵ شه‌ریکه‌کانی نێو حیزبه‌کانی خۆشیاندا بتوانن هه‌ڵبکه‌ن. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خۆیان به رۆشنبیرتر ده‌زانی له هاوڕێکانیان، به که‌متر له ده‌سه‌ڵاتی تاکڕه‌و له ناو حیزبه تاکڕه‌وه‌کانیاندا رازی نه‌بوون. هه‌ندێک له مانه جیاده‌بوونه‌وه‌وه کۆنه هاوڕێکانی خۆیان تاونبار ده‌کرد به‌و شتانه‌ی که هه‌موو هاوڵاتییه‌کی کوردستان ساڵانێک بوو ده‌یانزانی. به‌ڵام به‌م کاره‌یان سیاسییه نووسه‌ره‌کان ماسکێکی دیکه‌یان پۆشی که به دوای جه‌ماوه‌رییبووندا ده‌گه‌ڕا. دروستبوونی دیارده‌ی سیاسییه نووسه‌ره‌کان له کوردوستانی عێراقدا ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی که ههندێ "رۆشنبیری" بۆرژوای ناسیۆنالیزمی کوردی به دوای ناسنامه‌یه‌کی دیکه‌دا ده‌گه‌ڕان بۆ خۆیان که نفوز و ره‌وایه‌تیان پێبدات له نێو کۆمه‌ڵگه‌یه‌کدا که به قووڵی پێوه‌ندییه خێڵه‌کییه‌کانی به‌رهه‌مهێنان تیایدا سه‌رده‌ست بوو. ئه‌ندامانی ئه‌م گروپه منداڵانی ئه‌و وورده بۆرژوایانه بوون که ده‌رفه‌تی بڕێک خوێندنیان بۆ هه‌ڵکه‌وتبوو له ده‌ره‌وه‌ی شاره کوردییه‌کان. به گشتی ئه‌مانه موته‌ئه‌سیر بوون به ناسریزم و به‌عسیزم و وێنه‌ی قاره‌مانی نه‌توه‌یی پاشکۆلۆنیالیزم. به‌ڵام جیاوازییه‌که‌یان له‌گه‌ڵ هاوڕێ عه‌ره‌به‌کانیان ئه‌وه بوو که زۆربه‌یان به شۆڕشی چه‌کدارییه‌وه گلان و هه‌رگیز به‌رنامه‌کانی خۆیانیان له زانکۆکان تا سه‌ر ته‌واو نه‌کرد یان ته‌واویان کرد به‌ڵام هه‌رگیز نه‌یانکرد به بنه‌مای پیشه‌وه‌ریی و رۆشنبیریی خۆیان. که‌سه‌کانی نێو ئه‌م ته‌وژمه هه‌ردوو دیارده‌ی رقله‌خۆبوون و خۆبه‌که‌مزانیی کوردییان (لێکدانه‌وه‌ی خۆمم بۆ ئه‌م دوو چه‌مکه له نووسینێکی دیکه‌دا به ووردیی باس کردووه) تا ئه‌ندازه‌یه‌کی بێوێنه به‌رجه‌سته ده‌کرد. ئه‌ندامانی ئه‌م ته‌وژمه له رووی ئایدیۆلۆجییه‌وه به قووڵی سه‌بجیگه‌یت کرابوون له رێگه‌ی دوو جه‌مسه‌ری به‌ده‌سه‌ڵاته‌وه. یه‌که‌م جه‌مسه‌ر ئه‌و رۆشنبیره عه‌ره‌بانه بوون که ئه‌مان له گه‌ڵیاندا هاوڕی بوون بۆ سه‌رده‌مانی گه‌نجێتیان. به دابڕان له زانکۆکانیان و تێوه‌گلان له شۆڕشی چه‌کداریی، ئه‌مانه وه‌ها له خۆیان تێگه‌یان که له سیاقی گشتی ئایدیۆلۆجی نه‌ته‌وه‌په‌رستی عه‌ره‌بی یاخی بوونه، به‌ڵام له راستیدا هه‌رگیز له ژێر سیحری ئه‌و ئایدیۆلۆجییه رزگاریان نه‌بووه به به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی هه‌ندێکیان، له ناسرییه عه‌ره‌به‌کان زیاتر، سه‌وداسه‌ری سیحری کاریزمی و فاشیستی جه‌مال عه‌بدولناسرن. له ناو بزووتنه‌وه‌ی چه‌کدارییدا پۆلێک له‌مانه له شه‌سته‌کانی سه‌ده‌ی بیسته‌مدا هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه، به‌ڵام له جه‌وهه‌ردا ئه‌و هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌یه یاخیبوون نه‌بوو له کاره‌کته‌ر و جیهانبینیدا به‌ڵکو شه‌یدابوونێکی کوشنده بوو به گرێی کوردبه‌که‌مزانیی و رقله‌خۆبوون. ئه‌م ئیلیته بۆرژوازییه هه‌ر زوو هێزی چه‌کداریی خۆی دروستکرد و له‌سه‌ره‌تاوه له جه‌نگی کوردکوشتنه‌وه ده‌ستی پێکرد که ره‌نگدانه‌وه‌یه‌کی راسته‌وخۆی دیارده‌ی سایکۆلۆجیی رقله‌خۆبوونی قووڵی ئه‌ندامانی ئه‌م جه‌ماعه‌ته بوو. ئه‌م گروپه ده‌یانویست نموونه‌ی ناسرییه‌کان و به‌عسییه‌کان دووباره بکه‌نه‌وه له سه‌ر ئاستی سیاسیی و خۆیان ئاوها وێنا ده‌کرد. ناسرییه‌کان و به‌عسییه‌کانیش قوتابی قوتابخانه‌ی فاشیزم و سۆسیالیزمی نه‌ته‌وه‌یی بوون و خۆیان وه‌کو ئه‌و پێشه‌نگه سه‌یر ده‌کرد که نه‌ته‌وه هوشیار ده‌که‌نه‌وه و یه‌کیده‌خه‌ن و پێشه‌وایه‌تی ده‌که‌ن. ئه‌م جه‌ماعه‌ته به‌شێکیان بوون به‌و سیاسییانه‌ی که به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانیان له ناو سیاقی جیاجیای رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا به‌ڕێوه‌ده‌برد و موماره‌سه‌ی ده‌سه‌ڵاتێکی ناوچه‌یی سنوورداریان ده‌کرد له ناو چه‌کداره‌کانیان و ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی که ده‌که‌وتنه ژێر ده‌سه‌ڵاتی چه‌کداره‌کانیانه‌وه. به‌ڵام به‌شێکی دیکه له‌م جه‌ماعه‌ته ده‌ستبه‌رداری خه‌ونی تاکه‌که‌سیی خۆیان نه‌بوون وه‌کو "رۆشنگه‌ر"، کاریزمای جه‌ماوه‌یی (واتا وه‌کو نووسه‌ر و وه‌کو سیاسیی). ئه‌م به‌شه‌ی دوایی هه‌میشه له ده‌وروبه‌ری یان زه‌عامه‌ت یان جیابوونه‌وه‌دا ژیان هه‌تا دوای راپه‌ڕینیش. ئه‌م به‌شه‌یه که زۆرتریین خه‌سڵه‌ته‌کانی ئه‌و گروپه‌ی تێدایه که به گروپی یه‌که‌م ناوم برد (واتا سیاسییه نووسه‌ره‌کان).
گروپی دووه‌م: نووسه‌ره سیاسییه‌کان
گروپی دووه‌م ئه‌و نووسه‌ره راستڕه‌وانه‌ن که نه‌یانتوانیبوو ببن به سیاسیی گه‌رچی تاکتیکه‌کانی سیاسیی پۆپۆلیست په‌یڕه‌و ده‌که‌ن له ناو ژیانی رۆشنبیریی کوردییدا. نووسه‌ره سیاسییه‌کان قاچێکیان هه‌میشه له دیوه‌خانی سیاسییه‌کاندا بووه و هه‌رده‌م سه‌وداسه‌ری ماڵ و جاه و نفوزی جه‌ماوه‌ریی بوونه. به یاریکردنی سیاسییانه له ناوه‌ندی رۆشنبیرییدا ژماره‌یه‌کی زۆر له گروپی پاشکۆی خۆیان دروستکرد له زۆربه‌ی ناوه‌نده رۆژنامه‌گرییه‌کاندا. له دوای راپه‌ڕینه‌وه نووسه‌ره سیاسییه‌کان به کۆمه‌ڵ هه‌ڵوێستیان له سه‌ر دیارده سیاسییه‌کان و له‌سه‌ر نووسه‌ران وه‌گرتووه. ته‌زکییه‌ی جه‌ماعییان داوه به‌و نووسه‌رانه‌ی دوای راپه‌ڕین که وه‌کو پێشه‌نگێکی سه‌رو گومان و ره‌خنه سه‌یری ئه‌وانی کردووه. به‌م چه‌شنه نووسه‌ره سیاسییه‌کان بوون به ده‌سه‌ڵاتێکی فراوان- واتا بوون به سه‌رچاوه‌ی ره‌وایه‌تیدان و ره‌وایه‌تی لێسه‌ندنه‌وه له‌و بوارانه‌دا که ته‌ریب بوون له گه‌ڵ سیاسه‌تی حیزبییدا. زۆربه‌ی شاعیران و نووسه‌رانی 1970کان و 1980کان هه‌میشه له ژێر سیحری کاریزمیی و جیهانبینی سیاسییه‌کاندا بوون. نووسه‌ره راستڕه‌وه‌کانی دوای ڕاپه‌ڕین به‌رده‌وامییان به‌م هێڵه دا گه‌رچی په‌یوه‌ندیان به سیاسییه‌کانه‌وه هێنده‌ی په‌یوه‌ندی نووسه‌ره راستڕه‌وه‌کانی هه‌فتاکان و هه‌شتاکانی سه‌ده‌ی رابووردوو به سیاسییه‌کانه‌وه ئاشکرا نه‌بوو. خه‌سڵه‌ته‌کانی نووسین و ئه‌جێندا کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانیان، به‌ڵام، لێکچوونێکی ناسنامه‌یی له گه‌ڵ ئه‌جێندا کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی سیاسییه‌کاندا هه‌بوو و هه‌یه له رووی ستراتیجیی و تاکتیکییه‌وه. جاروبار روویداوه که نووسه‌رێک یان زیاتر له‌م گروپه به ئاشکرا بنه و بنه‌وانی ده‌گواسته‌وه بۆ باوه‌شی یه‌کێ له دوو هێزه هه‌ره راستڕه‌وه‌که‌ی نوێنه‌ری ناسیۆنالیزمی فاشیلی کوردایه‌تی. ئه‌م دۆخه تا ئه‌مساڵ به‌رده‌وام بوو، کاتێک رۆشنبیره راستڕه‌وه‌کان پۆل پۆل ( به به‌شێک له‌و راستڕه‌وانه‌شه‌وه که به هه‌ڵه که‌وتبوونه ناو چه‌په‌کانه‌وه تا ئه‌و کاته) به ئاشکرا چوون بۆ زه‌ماوه‌ندێکی هه‌رزانی هاوسه‌رگیریی له‌گه‌ڵ باڵی په‌ڕگیری راست له ناو بزووتنه‌وه‌ی سیاسیی فاشیلی ناسیۆنالیزمی کوردییدا.
گروپی سێهه‌م (ده‌ڵاڵه سیاسییه‌کان)
گروپی سێهه‌م (له‌به‌ر نه‌بوونی ناوێکی باشتر پێیان ده‌ڵێم ده‌ڵاڵه سیاسییه‌کان) ئه‌و کۆنه کادیره حیزبییه پله دوو و سێیانه بوون که له په‌راوێزه ئاسانه‌کانی ناوه‌ندی ناکامی رۆشنبیریی کوردییدا به دوای دروستکردنی سه‌ره‌تایه‌کی دیکه‌دا وێڵ بوون. ده‌ڵاڵه سیاسییه‌کان ره‌وشتی وورده‌بۆرژوایان هه‌ه‌یه له‌وه‌دا که هه‌میشه کۆشش بۆ ئه‌وه ده‌که‌ن که ببن به‌شێک له چینی سه‌رده‌ست، له به‌ر ئه‌وه شێوه ژیانیان له‌سه‌ر بنه‌مای خزمه‌تکردن به چینی سه‌رده‌ست ده‌نه‌خشێنن. له ده‌رئه‌نجامی ترسی بێوێنه‌یان له به‌ربوونه‌وه بۆ ناو چینه په‌راوێزخراوه‌کان، هه‌موو شتێک ده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ی که خۆیان وه‌ها تێبگه‌یه‌نن که بۆرژوان نه‌ک وورده‌بۆرژوا، که خاوه‌ن توانا و به‌رهه‌می ره‌مزیی و ئینتیمای رۆشنبیریی و چاره‌نووسی کۆمه‌ڵایه‌تیی تایبه‌تیین جیاواز له‌وه‌ی خه‌ڵکی ئاسایی. تێکڕای گوتار و هه‌ڵسوکه‌وتی وورده‌بۆرژواکان به ده‌وری ئه‌و بیرۆکه‌ی بۆرژوابووندا ده‌سووڕێته‌وه. وورده‌بۆرژواکان گه‌رچی خاوه‌نی که‌ره‌سته‌کانی به‌رهه‌مهێنان نیین، به‌ڵام به‌و سه‌رمایه‌یه‌وه که هه‌یانه هه‌موو شتێک ده‌که‌ن تا به پلیکانه‌کانی سه‌رمایه‌دارییدا سه‌رکه‌ون. ئه‌و گروپه‌ی که به گروپی سێهه‌م ناوزه‌دم کرد له په‌رواوێزی سیاسه‌ت و رۆشنبیرییدا ژیانیان بۆ خزمه‌تی ناودارانی هه‌ردوولا ته‌رخان ده‌که‌ن به ئومێدی ئه‌وه‌ی که هه‌م ناوی نووسه‌ریان هه‌بێت و هه‌م ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی.
گروپی سێهه‌م له لایه‌کی دیکه‌وه هه‌ڵقه‌یه‌کی په‌یوه‌ندی نموونه‌ییه بۆ گروپی یه‌که‌م و دووه‌م. به‌ڵام بۆ به‌ستنه‌وه‌ی جیهانی رۆشنبیریی، که بڕیاره کار له گه‌ڵ بیردا بکات، له‌گه‌ڵ جیهانی سیاسییه‌کاندا، ده‌بوو رۆشنبیرییه‌ک ئاماده‌بکرێت که ئاسان و ساده بێت چونکه ئه‌م گروپه ناتوانێت کار له‌گه‌ڵ هیچ شتێکدا بکات که زیاد له پێویست بیخافڵێنێ له به‌ربه‌ره‌کانێ رۆژانه‌ییه‌کانی و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی له بازاڕی سیاسیی کوردییدا. رۆشنبیرییه‌کی ئاسان و ساده رۆشنبیریی رۆژنامه‌گه‌رییه، به تایبه‌تیی رۆژنامه‌گه‌ریی کوردی. له لایه‌کی دیکه‌وه رۆژنامه‌گه‌ریی چاکترین بوار بوو بۆ گروپی سێهه‌م که به رێگایه‌کی خێرا خۆی به بکات به ناو که‌رنه‌ڤاڵی رۆشنبیریی ته‌بسیتکراو و ته‌بسیتکاردا. لێره‌وه ده‌ڵاڵه سیاسسیه‌کان له ماوه‌ی چه‌ند ساڵێکدا توانیان له بواری رۆژنامه‌گه‌رییدا بدره‌وشێنه‌وه. کاتێک که ده‌سه‌ڵاتی رۆژنامه‌گه‌رییان که‌وته ده‌ست، توانیان له سه‌فقه‌ی نێوان سیاسسییه‌کان و نووسه‌ره‌کاندا رۆڵی ده‌ڵاڵێکی نموونه‌یی ببینن به تایبه‌تیی له دوا هاوپه‌یمانیی نێوان راستڕه‌وه‌کانی هه‌ردوو لادا که به دروستبوونی بزووتنه‌وه‌یه‌کی فاشیستی جه‌ماوه‌ریی ته‌واو بوو له ههندێ له ناوچه‌کانی سۆران.
له هه‌مان کاتدا رۆشنبیریی کوردیی به گشتیی چه‌ند ساڵێک بوو گیرۆده‌ی عه‌قڵییه‌ت و شێوه نووسینی رۆژنامه‌گه‌ریی ببوو. ته‌بسیتکردن و نووسینی په‌له و کورت و ئاسان و بازاڕیی و سه‌رپێی و سه‌فه‌ریی بوو به شێوازی سه‌رده‌ستی نووسین له کوردستانی عێراقدا. به گشتی خوێندنه‌وه و کتێبگه‌ریی بوون به به‌شێک له رابووردوو. ئینته‌رنێت، له لایه‌که‌ی دیکه‌وه ، وه‌کو جیهانێک که کاڵای بێژماری تیا ده‌ست ده‌که‌وێت (هه‌ر له کتێبخانه‌ی ئلیکترۆنی زۆر چاکه‌وه هه‌تا تووڕه‌هاتی هه‌مه‌جۆر) ئه‌م شێوازه له رۆشنبیریی سه‌رپێی و بازاڕیی و سه‌فه‌ریی فه‌راهه‌مکرد بۆ ئه‌وانه‌ی که به‌دوایدا ده‌گه‌ڕان. گروپی سێهه‌م ده‌رفه‌تی زێڕینی خۆی دۆزییه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی خۆی و دوو گروپه‌که‌ی دیکه‌ش ئاسوده بکات له رێگه‌ی بونیادنانی پرۆژه‌یه‌کی یه‌کگرتنی هه‌مه‌لایه‌نه‌وه که هه‌موو ئاره‌زوومه‌نده راستڕه‌وه‌کانی ده‌سه‌ڵات و نفوز و سه‌روه‌ت و ناوبانگ خۆشحاڵ ده‌کات.
رۆژنامه‌گریی ئه‌و بواره‌یه که گروپی یه‌که‌م ده‌توانێت تیایدا نووسه‌ر بێت، و گروپی دووه‌م ده‌توانێت تیایدا سیاسیی بێت و گروپی سێهه‌م تیایدا نه‌کیره‌یه‌کی رووت نه‌بێت. رۆژنامه‌گه‌ریی ئه‌و سه‌رزه‌مینه‌یه که هه‌ر سێلا به دوایدا وێڵ بوون بۆ چاره‌سه‌رکردنی بریننه نه‌رجسییه‌کانیان. به کۆکردنه‌وه‌ی گروپی ده‌سه‌ڵاتداری یه‌که‌م و دووه‌م، گروپی سێهه‌م هه‌ردوو به‌شی ژیانی درزبردووی خۆی ئاشت کرده‌وه. به کۆکردنه‌وه‌ی نووسه‌ره راستڕه‌وه‌کان و سیاسییه راستڕه‌وه توندڕه‌وه‌کان، گروپی سێهه‌م وه‌کو ئه‌وه وابوو دایک و باوکی ره‌مزیی و کولتووریی خۆی له ژێر یه‌ک بنمیچه‌دا جارێکی تر کۆبکاته‌وه.
فاشیزم وه‌کو به‌ندی پیرۆزی نێوان راستڕه‌وه‌کان
ئه‌ستێره‌کانی رۆشنبیریی راستڕه‌و له کوردستانی عێراق له ساڵانی دوای راپه‌ڕینه‌وه چه‌شنێک له گوتاری فه‌وقییان دامه‌زراند و، ئه‌و گوتاره بوو به زه‌مینه‌ی دروستبوونی شێوه‌ی جیاجیای عه‌قڵییه‌تی تۆتالیتار و فاشیست. ئه‌م گوتاره راسته‌وخۆ توڕه‌هاتی لیبراڵ که‌پیتاڵیزمی له زمانی میدیای جه‌ماوه‌رییه‌وه وه‌رگرت و به ئاگایی یان به‌بێ ئاگایی کردی به بنه‌مای جیهانبینیی خۆی. گوایه ئه‌وان له سه‌رو ئایدیۆلۆجیاوه‌ن، و نه‌ک هه‌ر ئه‌وه‌نده به‌ڵکو هه‌ر ئه‌وانیش ده‌توانن خه‌ڵکی دیکه پۆلێن بکه‌ن له ژێر ناو و پۆلی ئایدیۆلۆجییدا. ئه‌وان، گوایه، له سه‌رو سیاسه‌ته‌وه‌ن ته‌نانه‌ت کاتێک که راسته‌وخۆ وه‌کو به‌شێک له کارمه‌ندانی ده‌زگای راگه‌یاندنی حیزبی هه‌ڵمه‌تی پڕوپاگه‌نده به‌ڕێوه ده‌به‌ن. ئه‌وان گوایه ده‌توانن ئیدیعای دژه‌گنه‌ده‌ڵیبوون بکه‌ن. ئه‌و سامانه‌ی که بۆ ئاغاکانیان له حیزب و گروپی سیاسیی و میلیشیادا ده‌ڕوات به بێ هیچ په‌رده‌یه‌کی یاسایی، گوایه، به‌شێک نییه له گه‌نده‌ڵیی. هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌دا، له ناوه‌نده‌کانی سیاسه‌تی حیزبییدا په‌یتا په‌یتا جیابوونه‌وه و یه‌کگرتنه‌وه و هاوپه‌یمانێتی رووده‌دات به ناوی دژایه‌تیکردنی گه‌نده‌ڵییه‌وه له کاتێکدا سه‌رله‌به‌ری کێشه‌کانیان له سه‌ر ئه‌وه‌یه چه‌ندی زیاتریان به‌ر بکه‌وێت له میراتی نیشتیمانیێک که به‌سه‌ر سه‌رکرده‌کانی جه‌نگ و میلیشیاکانیاندا دابه‌شکراوه. ئه‌وان ئه‌و به‌شه‌ی ماڵی گشتی که بۆ خۆیان و ده‌زگا میدیایی و حیزبیی و ئه‌منییه‌کانیان ناڕوات، به سامانی دزراو ده‌زانن.
له ساڵی 2009 به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی رۆشنبیره راستڕه‌وه‌کان و سیاسییه راستڕه‌وه دیکتاتۆره‌کان له یه‌ک هاوپه‌یمانێتی فاشیستدا به‌رجه‌سته بوو. ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه له سه‌ره‌تاوه به به‌کارهێنانی ماڵی گشتیی پرۆژه‌یه‌کی ئیعلامیی تۆتالیتاری ئاراسته‌ی خه‌ڵکی هه‌ژار و بێزار و توڕه کرد بۆ ئیستیسمارکردنیان له بزووتنه‌وه‌یه‌کی فاشیستدا که به هه‌زاران هه‌رزه‌کاری مۆنۆپۆل کرد. ئه‌م شه‌پۆله جه‌ماوه‌رییه ئاماده‌کرا بۆ به‌رده‌بارانکردنی خه‌ڵکی بێلایه‌ن و ده‌ستبه‌سه‌رکردنی فه‌زای گشتیی. نووسه‌رانی ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه هاوته‌ریب له گه‌ڵ ئاغاکانیان ئاماده نیین نه‌وه‌کو حیزب خۆیان بناسێنن نه وه‌کو خه‌ڵکی دیکه ئه‌و چاره‌نووسه په‌سه‌ند بکه‌ن که بۆ خۆیانیان هه‌ڵبژارد. ئه‌وان ده‌یانه‌وێت بڵێن ئه‌وه‌ی ئه‌وان ده‌یکه‌ن سیاسه‌ت نییه، له سه‌روی سیاسه‌ته‌وه‌یه، حیزبایه‌تیی نییه له سه‌روی حیزبایه‌تییه‌وه‌یه، ئایدیۆلۆجی نییه، له‌سه‌روی ئایدیۆلۆجییه‌وه‌یه. ئه‌وان سه‌رقاڵی بونیادنانی گوتارێکی فاشیستی رووتن که زاراوه‌گه‌لی وه‌کو رۆح و جه‌ماوه‌ر و ئیراده‌ی نه‌ته‌وه له پنتیدا وه‌ستاوه. توندوتیژییه‌کی ره‌مزیی و زمانه‌وانیی بێوێنه‌یان ده‌ست پێکردووه دژی هه‌موو ئه‌وانه‌ی که له گه‌ڵیاندا نیین یان بێده‌نگن یان سه‌ربه‌خۆن یان دژی بزووتنه‌وه‌که‌یانن. ئه‌م توندوتیژییه ره‌مزیی و زمانه‌وانییه بریتییه له ره‌وایه‌تیدان به توندوتیژیی جه‌سته‌یی که تیایدا خوێن و ئازار و سوتاندن نه‌ک هه‌ر ده‌بن به دیمه‌نی ئاسایی به‌ڵکو ده‌بن به به‌شێک له مه‌رجه‌کانی ئه‌و خرۆشانه فاشیسته‌ی که ئه‌ندامانی جه‌ماوه‌ری پێ سه‌رگه‌رمتر ده‌بێت و سنووره‌کانی ژیان و ئازادیی تاکه‌که‌سیی پێ ته‌سکتر ده‌کرێته‌وه. ئه‌ستێره‌کانی ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه هه‌موو سه‌رچاوه‌کانی ده‌سه‌ڵاتیان له به‌رده‌ستایه (وه‌کو سه‌رمایه و میدیا و ده‌زگای سیاسیی و ئه‌منیی) تا ئه‌و ئاسته‌ی که تا بێت جه‌ماوه‌رێکی زیاتر به تایبه‌تیی له گه‌نجان و لاوان هیجه‌مۆن ده‌که‌ن.
له لیبڕالیزمی سه‌رمایه‌دارییدا "را" دروست ده‌کرێت. خه‌ڵک رای ئازاد و سه‌ربه‌خۆیان نییه. ئه‌وانه‌ی که سه‌رمایه و میدیایان به‌ده‌سته و ده‌توانن نووسه‌ران و هونه‌رمه‌ندان بکڕن، رای جه‌ماوه‌ریی دروست ده‌که‌ن له پیشه‌سازییه‌یه‌کدا که پێی ده‌گوترێت هیجه‌مۆنی. ئه‌م جه‌ماوه‌ره تا دێت زیاتر ده‌بێت و تا دێت ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و هاوپه‌یمانێتییه ئیلیتیسته فروانتر ده‌کات. ئه‌گه‌ر هێزێکی کۆمه‌ڵایه‌تیی جیاواز دروست نه‌بێت که دژایه‌تی ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه بکات، ئه‌وا به‌م زوانه به ده‌ستێکی ئاسنینی فاشیست و به چه‌شنێکی تۆتالیتاری رووت سه‌رتاپای ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تیی و سیاسیی داگیر ده‌کات.
ئه‌و هێزه‌ی که ده‌بێ ئه‌و دژایه‌تییه بکات بێگومان هێزه ته‌قلیدییه راستڕه‌و ناسیۆنالیسته‌کان نیین، چونکه ئه‌م بزووتنه‌وه فاشیسته له ئه‌ساسدا له ناو ئه‌وانه‌وه هه‌ڵقوڵاوه و هه‌موو سه‌رکرده‌کانی هه‌مان سه‌رکرده‌کانی ئه‌وانن.
ئه‌و هێزه‌ی که مه‌فروزه به‌ر له‌م شه‌پۆلی فاشیزمه بگرێت ته‌نیا هێزی چه‌په. به‌ڵام چه‌پ به چه‌شنێکی ترسناک غائیبه له رۆشنبیریی ناوچه‌که‌دا. دروستبوونی چه‌پ له ئێستادا پێویستییه‌کی مێژوویی بێوێنه‌یه. ئاماژه‌کانی دروستبوونی هێزێکی وه‌ها له ئاسۆدا دیار نییه، به تایبه‌تیی له به‌ر ئه‌وه‌ی هیچ هێزێکی تیۆریی چه‌پی جدی ئه‌وتۆ له مه‌یدانی رۆشنبیریی کوردییدا ئاماده نییه. به‌ڵام چه‌پبوون پرسێکی پراگماتیکی نییه. چه‌پبوون شێوه‌ژیانه. چه‌پبوون له هه‌موو کات زیاتر له‌و کاتانه‌دا مانایی ئه‌خلاقیی و ئه‌ستێتیکی قووڵی زیاتری هه‌یه که جیهان نوقمی تاریکیی و بێئومێدییه له سایه‌ی ده‌سه‌ڵاتی فراوانی راستڕه‌وییدا. چه‌پبوون پرۆژه‌ی به‌رهه‌ڵستکارییه، به‌رهه‌ڵستکارییش ده‌کرێ و پێویسته شێوه‌ژیان بێت بۆ ئه‌وانه‌مان که پرسیاری یه‌کسانیی له‌لایان نه‌به‌ستراوه‌ته‌وه به‌وه‌وه که باوی چییه و زۆربه‌ی خه‌ڵک رووی له کوێیه. پرسی دادپه‌روه‌ریی کۆمه‌ڵایه‌تیی پرسێک نییه کۆن بێت. هه‌تا ئینسان هه‌بێت بچه‌وسێته‌و و برسی بێت له‌به‌ر خاتری ئه‌وه‌ی هه‌ندێکی تر ده‌وڵه‌مه‌ندتر و به‌ده‌سه‌ڵاتر بن، پرسی یه‌کسانیی و عه‌داله‌ت نوێن.
ئومێد جیاواز له هه‌موو شتێکی تر ته‌نیا له‌و کاته‌دا مانای هه‌یه که بێئومێدیی سه‌رده‌سته، که هۆیه‌ک بۆ ئومێده‌واریی نییه. له‌م تاریکییه‌دا که فاشیزم خه‌ریکه دوا سوچه‌کانی ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تیی داگیر ده‌کات و مۆنۆپۆلی ده‌کات بۆ به‌ده‌سه‌ڵاتترکردنی راستڕه‌وه‌کان، چه‌پبوون تاکه رێگایه بۆ دروستکردنه‌وه‌ی ئومێد.
salahahmed72@yahoo.ca
